Πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή 28 Ιουλίου 2024 τα Εγκαίνια διασαλευθείσης Αγίας Τραπέζης, στον ανακαινισμένο Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Δερβιτσάνη, από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Αργυροκάστρου κ. Δημήτριο.
Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Δερβιτσάνης της Ιεράς Μητροπόλεως Αργυροκάστρου, οικοδομήθηκε τον 19ο αιώνα (1870 – 71). Σύμφωνα με την τοπική παράδοση οικοδομήθηκε στα θεμέλια παλαιοτέρου και μικροτέρου ομωνύμου Ναού.
Αυτό συνέβη για δύο λόγους. Πρώτον επειδή το ρέμα που περνάει δίπλα από τον Ναό κατά τους χειμερινούς μήνες, προκάλεσε ανεπανόρθωτες ζημιές στα τοιχώματά του και δεύτερον, διότι οι παλαιοί κάτοικοι του χωριού της Δερβιτσάνης, αποφάσισαν να επεκτείνουν τις διαστάσεις του, μιας και ο πληθυσμός κατ’ εκείνη την περίοδο είχε αυξηθεί σημαντικά.
Αξίζει να αναφέρουμε πως η Ενορία της Δερβιτσάνης ανέκαθεν διέθετε σημαντικό αριθμό Ιερέων, όπως τον άξιο κληρικό – σύμβολο του τόπου, τον αείμνηστο πατέρα Μιχάλη Ντάκο. Ο πατήρ Μιχαήλ από το έτος 1954 και μέχρι το 1967, λειτουργούσε στο χωριό και τις γύρω περιοχές Δροπόλεως. Έπειτα από το έτος 1990 και μέχρι το 1998 (έτος της κοιμήσεώς του) συνέχισε να υπηρετεί στην ενορία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Κατά την περίοδο της κομμουνιστικής αθεΐας στην Αλβανία, ο Ναός αρχικά μετετράπη σε χώρο συνάξεως και ψυχαγωγίας της τότε Κομμουνιστικής Νεολαίας, ενώ αργότερα και μέχρι το 1990 λειτούργησε ως αποθήκη αγροτικών λιπασμάτων. Πράγμα που συνεπάγεται με ανεπανόρθωτες ζημιές στις τοιχογραφίες, αλλά και την στεγανότητα του χώρου. Ωστόσο, τα Χριστούγεννα του 1990 ο παπα-Μιχάλης – έπειτα από 33 χρόνια απαγορεύσεως κάθε θρησκευτικής ελευθερίας στην χώρα – τέλεσε την πρώτη και ολοκληρωμένη Θεία Λειτουργία.
Με την μέριμνα του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αλβανίας κ.κ. Αναστασίου και την στήριξη όλων των εν Χριστώ αδελφών της τοπικής κοινωνίας, κατά το έτος 2001 ο Ναός ανακαινίστηκε πλήρως, με αποτέλεσμα επί των ημερών μας, να αποτελεί το στολίδι όχι μόνο της Δερβιτσάνης, αλλά και ολόκληρης της περιοχής.
Αποκορύφωμα της όλης προσπάθειας, υπήρξε η σημερινή ιστορική ημέρα του Εγκαινιασμού του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Αργυροκάστρου κ. Δημήτριο, ο οποίος στην ομιλία του επεσήμανε στο εκκλησίασμα ότι η τελετή των εγκαινίων είναι το τρόπον τινά το βάπτισμα του Ναού. Και προέτρεψε τους Ενορίτες, να μνημονεύουν και να τιμούν την σημερινή ημέρα αλλά και να διηγούνται στις επόμενες γενεές.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι εκτός από τους ντόπιους κατοίκους, προσήλθαν προσκυνητές και από Ελλάδα, όπως ο Ηγούμενος της Μονής Μολυβδοσκεπάστου Αρχιμανδρίτης Αρσένιος, ο κληρικός της Μητροπόλεως Αργολίδος Αρχιμανδρίτης Τιμόθεος, ο οποίος υπηρέτησε έξι χρόνια ως εφημέριος στον Ναό της Δερβιτσάνης και αρκετοί προσκυνητές από την Κύπρο, τα Ιωάννινα, το Πωγώνι, την Κόνιτσα κ.α. Το αναλόγιο διακόνησε ο Πρωτοψάλτης κ. Κοσμάς Πύλης.
Η Δερβιτσάνη είναι το Κεφαλοχώρι της Δρόπολης και γιατί όχι το μεγαλύτερο χωριό σε όλον τον χώρο που ζει η Εθνική Ελληνική Μειονότητα. Η απόστασή από Αργυρόκαστρο είναι μόλις 9χλμ, από Κακαβιά 23 χλμ. και από Γιάννενα περίπου 85 χλμ.
Η Δερβιτσάνη, ΒΔ συνορεύει με το μεγάλο μουσουλμανικό χωριό Λιαζαράτες, ΝΑ με την Καλογοραντζή, πισώπλατα με το Πλατυβούνη και απέναντι στις ράχες των Ζωναρίων βρίσκεται η περιοχή της Λιουντζεριάς. Το χωριό έως το 2005 είχε περίπου 676 οικογένειες με 2113 κατοίκους. Το 1990 μετρούσε 644 οικογένειες με περίπου 1895 άτομα. Αξίζει να τονίσουμε ότι σχεδόν άλλος τόσος πληθυσμός, είτε περισσότερος, βρίσκονταν εκτός Λερβιτσάνης. σε διάφορες πόλεις της Αλβανίας είτε στην ξενιτιά. Μετά το 1990, όπως σε όλη την Αλβανία μετανάστευσαν στην Ελλάδα, περίπου το 45% των Δερβιτσιωτών.
Η Δερβιτσάνη είναι αρχαιότατο χωριό. «Τα ερείπια, βακούφια και οι αρχαίοι ναοί, γράφει ο Β. Ευαγγελίδης, μας βεβαιώνουν την ύπαρξη αυτού του χωριού στα παλιά χρόνια».
Ο Τούρκος ιστοριογράφος Inalcik γράφει: «Το χωριό Δερβιτσάνη, σύμφωνα το κατάστιχο φόρων, χρωστούσε στο τούρκικο κράτος το 1437 (67 οικογένειες), 5816 ακτσιά” (τούρκικο νόμισμα), ενώ περίπου τα ίδια χρόνια στα Δύπτιχα της Μονής Δρυάνου αναφέρεται το χωριό Βερβιζιάνη (Δερβιτσάνη) ότι «… πρόσφερε σ’ αυτήν ενισχύσεις για ψυχικήν σωτηρίαν».
Ακόμα οι παλιοί ιστοριογράφοι αναφέρουν: «Ο Άγιος Κοσμάς δεν ετόνισε μόνον την πίστιν εις την χριστιανικήν θρησκείαν, αλλά συγχρόνως και την αγάπη προς την πατρίδα… κατά την περιοδείαν του εις την Δρόπολιν το 1788 εκήρυξεν εις την Δερβιτσάνην ενώπιον πολλών Δροπολιτών, οι οποίοι τον ήκουον με κατάνυξιν και δέος».
